کنسرت تالار رودکی - ۱۳۶۹
کنسرتهای گروه آوا در دهه هفتاد شمسی در اصفهان و کردستان
کنسرت آمریکا
همراه با هم در خانه موسیقی برای جمع آوری کمکهای مردمی برای زلزله زدگان بم - ۱۰ دی ۱۳۸۲
مراسم ختم مادر استاد - تیر ۱۳۸۶
حضور در کنسرت استاد با گروه آوا - مرداد ۱۳۸۶
جشن خانه موسیقی - ۲۲ مهر ۱۳۹۲
اکبر گلپایگانی هنرمندی است سهل وممتنع مانند آوازهایش، صدای رسای او هم در نسل قبل محبوب بود وهم نسل جدید به کارهای گلپایگانی ارتباط برقرار می‌کند، هنرمند همیشه خوشروی ایران با کارنامه‌ای درخشان در برنامه گلهای جاویدان توانسته مدرک پروفسوری موسیقی را از کشور فرانسه به خود اختصاص دهد و حال با انتشار مجموعه فرود و فراز توانسته گام مهمی در آموزش آوازی ایرانی بردارد. اکبر گلپایگانی در ۱۰ بهمن ۱۳۱۲ در محله تکیه زرگرهای تهران به دنیا آمد. خانواده وی هنرمند بودند به طوری که برادر ایشان استاد حسن گلپایگانی یکی از نوابغ موسیقی ایران محسوب می‌شوند و مجموعه گوشه‌های موسیقی ایرانی که با صدای ایشان ضبط شده‌است یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های گوشه‌های اصیل ایرانی است و تدریس آواز ایشان از سال ۱۳۴۸ در آموزشگاه برادران معارفی تاکنون با جدیتی مثال زدنی در حال انجام است. اولین آواز رسمی وی آوازی در مایه ابوعطا در سال ۱۳۲۸ (در سن ۱۶ سالگی) در یک محفل خصوصی و در منزل استاد مرتضی خان محجوبی و با همکاری استادان بزرگی همچون مرتضی خان محجوبی، بانو قمرالملوک وزیری، سعادتمند قمی، علی تجویدی و حسین تهرانی. نوازندگانی که با استاد همکاری کرده‌اند: استادان مرتضی خان محجوبی، نور علی خان برومند، ابوالحسن صبا، اسماعیل قهرمانی، احمد عبادی، علی اصغر بهاری، مهدی خالدی، یوسف فروتن، حسین یاحقی، رضا ورزنده، جلیل شهناز، علی تجویدی، حسین تهرانی، مجید وفادار، پرویز یاحقی، حسن کسایی، لطف ا… مجد، جواد معروفی، همایون خرم، حبیب ا… بدیعی، فرهنگ شریف، مجید نجاهی، فرامرز پایور، منصور صارمی، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، سلیم فرزان، فریدون حافظی، حسین همدانیان، اسدا… ملک، فضل‌ا… توکل، انوشیروان روحانی، بهرام شمس، حسن ناهید، کیومرث حقیقی، محمد حیدری، منصور نریمان، محمود رحمانی پور، عماد رام، سیاوش زندگانی، میلاد کیایی، امیر بیداریان و…
با این هنرمند گفت وگویی داشته‌ایم که در ذیل می‌خوانید.
اکبرگلپایگانی چگونه گلپا یگانی شد.هنرمندی که پس از سی سال هنوز کارهایش مورد توجه قرار می‌گیرد؟
من همیشه یاد گرفته‌ام با آمدن کس دیگر جایگاه هنرمند قبلی از بین نمی‌رود. در موسیقی ایرانی به دلیل پایه‌های بداهه طبعا هر کاری آب و رنگ خودش را داراست و هنرمند باید با تحولات وپیشرفت موسیقی روند روبه جلویی داشته باشد این به سن وسال برنمی‌گردد بلکه به سلامتی جسم و روح بازمی‌گردد اگر یک جوان مراقب دندان‌هایش نباشد در سن 30 سالگی صدای او از بین میرود و مانند پیرمردها حرف می‌زند در کنار فن موسیقی بسیار مهم دیگر کسی راست پنج گاه 45 دقیقه‌ای راگوش نمی‌دهد یعنی حوصله و وقتش را ندارد پس باید با زمان پیش رفت البته این تحولات نباید به قیمت از دست رفتن اصالت‌ها باشد. اما متاسفانه امروزه دیگر کسی گوشش به این حرفها بدهکار نیست و هنر جایش را به ادعا داده است متاسفانه همه استاد شده‌اند، نوازندگی شهنازی و نی کسایی جایش را داده به صحبت و مصاحبه کردن. استاد من فلانی بود و من شاگرد استاد ابن استاد بودم که نشد حرف و هنر، گیرم پدرت بود فاضل از بحر پدر تو را چه حاصل. شما به دانشگاه بروید و ببینید صدنفر ویلن می‌زنند شاید دو نفر از آنها سازشان قابل شنیدن است و بقیه به قولی اره به اعصاب مردم می‌کشند و آنها آدم‌های عادی نمی‌توانند باشند.
به گذشته بازگردیم جایی که گلپایگانی جوان در میان بزرگان به اجرای کمتر ازبرنامه گلهای جاویدان قانع نشد، برنامه‌ای که جایگاه سلاطین موسیقی ما مانند بنان، خوانساری و… بود،آن زمان چه احساسی داشتید؟
بله کاملا درست است جوان‌ترین خواننده برنامه گلهای جاویدان شاگرد نورعلی خان برومند بود که با سن کم در کنار بزرگانی مانند بنان، فاخته‌ای، ادیب، عبدالوهاب شهیدی، عبدالعلی وزیری و سیدحسین طاهرزاده حضور داشتم. در آن زمان خوانندگان جوان و در سطح پایین‌تر به برنامه‌های دیگر در گلهای رنگارنگ و شاخه گل و… می‌رفتند .
در آن زمان با دعوت شما برخی از هنرمندان از رادیو جدا شدند و به کافه‌ها رفتند، دلیل این اتفاق در روزگاری که پول خوبی به هنرمندان می‌دادند چه بود؟
ببینید راحت وخوب زندگی کردن حق ما هنرمندان است ما تا پول نداشته باشیم نمی‌توانیم زن و فرزندان خوب تحویل جامعه بدهیم شما می‌دانید دختران من هر دو در بهترین شرایط وبا تحصیلات عالی در آمریکا زندگی می‌کنند اما ما به خاطر پول به کافه نرفتیم.در آن زمان شما می‌دانید که پس از مدتی برگشتیم اما دلیل بارز این اتفاق این بود پس از مرحوم پیرنیا یک شاعری آمد و یک عده‌ای را جمع کرد و خواستند یک کار نو و خلاقیتی در برنامه عظیم گل‌ها ایجاد کنند!شاهکار آنها عوض کردن نام گل‌ها به چاووش بود ولی با مخالفت مردم روبه‌رو شدند. سپس دوباره آمدند خلاقیت نشان دادند و نام گل‌ها را به گلهای تازه تغییر دادند! مگر میشود؟ گل اگر تازه نباشد که گل نیست و بدتر شد و بعد گفتند که گلپا در گل‌ها نباشد و نه‌تنها من بلکه آقایان یاحقی، کسایی، جلیل شهناز و … را کنار گذاشتند که خودشان را نشان دهند مثلاً نی کسایی را حذف و دف وارد برنامه گل‌ها کردند یا تار شهناز را برداشتند و به جای آن کمانچه آوردند و خوشبختانه دوباره با مخالفت مردم روبه‌رو شدند و دیدند که کینه راهی برای موفقیت نیست.عده‌ای از هنرمندان برگشتند ولی روح من آزرده شده بود و حالا به تربیت شاگردان مشغولم.
شما با کاست مست عشق وعقیق خود را به جوانان و نسل جدید ایران معرفی کردید آیا استرس نداشتید که سابقه هنری شما تحت الشعاع قرار بگیرد؟
اصلا اینطور نبود من با سابقه هنریم بازی نکردم. برعکس من کاری را به نسل جدید ارائه دادم که گل کرد. آهنگ‌ها ساخته فضل‌ا… توکل بود ومن با بهره گرفتن از تخصص چندین ساله‌ام در آوازخوانی استفاده کردم. این تخصص از ملودی آهنگین سرچشمه می‌گرفت که خودم می‌ساختم. در این اثر از شعر سعدی مانند کاروان در دستگاه سه گاه استفاده کردم و خوشبختانه به دل مردم نشست و رکورد شکست. البته جواب دوستان را دادم.
برخی معتقد بودند که اکبر گلپا دیگر تمام شده است و آثار او تنها در قالب کنسرت‌هایی برای آن طرف مرزهاست اما شما نشان دادید که اینطور نیست؟
توکل من همیشه بر کینه توزی غلبه کرده است. این کینه توزی در زمان قبل از انقلاب وجود داشت شما در فیلم مرد حنجره طلایی شاهد بودید که آن افراد صدای من را گرفتند و نگذاشتند من بخوانم اما من در کافه جواب آنها را که مسخره می‌کردند دادم .پس همیشه توکل من بر کینه‌ها وعقده گشایی‌ها چیره شده است و من آنچه مردم می‌خواستند انجام دادم به قول حضرت سعدی که می‌فرمایند: صدبار بدی کردی و دیدی ثمرش را/ نیکی چه بدی داشت که یک بار نکردی.من با توجه به علم استادم زحمت بسیاری روی ردیف کشیدم ولی فقط روی آن تکیه نکردم. قبلاً گفتم که ردیف همان چهار عمل اصلی ریاضی است. شما فقط آنها را یاد می‌گیرید ولی نمی‌توانید روی آنها مانوری دهید و یک اثر خلق کنید. شما همین‌طور بگویید دو‌دوتا، تا کی؟ آدم خسته میشود. موسیقی ما حالا یک شکل شده و همه شبیه همدیگر می‌خوانند. شعرها جدید است و طراوت و واضحی گذشته را ندارد.
این اکتفا نکردن بر نت باعث شد که سالها بعد شما مجموعه فراز و فرود را منتشر کنید؟
همواره همه به من می‌گفتند که کتاب چاپ کنم،من چه کتابی چاپ کنم زمانی که هنر موسیقی دارم با این حال از مدتها قبل به این فکر افتادیم که ردیف‌های موسیقی را آنچه از آقایان نورعلی خان برومند، حاج‌آقا محمد ایرانی و اساتید دیگر که با آنها کار کرده‌ایم آثار باارزششان را جمع‌آوری کنیم و برای دانشجویانی که در این زمینه تحصیل می‌کنند به طور قطع این مجموعه گنجینه‌ای گرانبهایی است با تلاش‌های شبانه‌روزی که در طول 11 سال توسط برادرم حسن گلپایگانی جمع‌آوری شده است ما در این مجموعه کارها را نقد کردیم و اشتباه آثار را حذف یا اصلاح و به صورت درست اجرا کرده‌ایم. البته این کارها زیر نظر مستقیم خود من انجام گرفت. باید گفت که فراز و فرود حاصل 11 سال کار تیمی است که ما در اختیار جوان‌ها گذاشتیم و به شما این را یادآور می‌شویم که با تمرین این مجموعه، هنرمند طی دو سال چه نوازنده یا خواننده با زحمت به موسیقیدان خوبی تبدیل خواهد شد. البته نباید وجود خلاقیت را در فرد که شرط اول است، نادیده گرفت.
به نظر شما کاری که 11 سال توسط اساتید ایران جمع‌آوری شده (فراز و فرود) چقدر در آینده موسیقی مؤثر خواهد بود؟
از نظر من بی‌نظیر است اما چون خود من دخالت و نظارت مستقیم بر آن داشته‌ام، نمی‌توانم اظهارنظر مستقیم بر آن داشته باشم و بگویم این کار بهترین است اما به طور قطع کسان دیگری در نوشتن ردیف مانند محمود کریمی، موسی خان معروفی و اساتید دیگر زحمات بسیاری کشیده‌اند اما فراز و فرود چراغ راهی برای جوان‌هایی است که بخواهند با موسیقی آشنا شوند و راه خود را گم نکنند. موسیقی همانند یک ساختمان است. اگر این ساختمان بدون فونداسیون و زیرسازی باشد،به طور قطع عمری نخواهد داشت و خراب خواهد شد، پایه و اساس موسیقی و آواز همین ردیف است.
همیشه آثار و ردیف‌های ما در طول تاریخ به صورت سینه به سینه بوده، مکتوب شدن و ثبت و ضبط شدن آنها تأثیر مثبتی بر روند آموزش موسیقی خواهد گذاشت؟
پایه و اساس موسیقی ما بر مبنای آموزش سینه به سینه است. نمی‌شود که موسیقی را به حالت نت درآورد و جلوی شاگرد گذاشت. در طول تاریخ همیشه آثار موفق از استاد به شاگرد رسیده است. در مورد فراز و فرود نیز این‌گونه خواهد بود. یعنی همان زمان که در کلاس تمرین می‌کنند باید حتما استاد بالای سر شاگرد باشد. استاد بخواند و او نیز تمرین کند. اگر این امر به حال نت باشد، موضوع از نظر من رد خواهد شد. ذات موسیقی اصیل ما بر پایه فی‌البداهه و سینه به سینه است. مکتوب شدن آن همانند ارکستر سمفونیکی است که نت جلوی نوازنده‌ها می‌گذارند و هر کجایی که یادشان رفت به نت نگاهی بیندازند. خود ما یک زمان 6 تا 8 ساعت سر کلاس بودیم و استاد با ما کار می‌کرد.
شما در مصاحبه‌ای اعلام کرده‌اید که حاضرید یک کنسرت در مناطق زلزله زده بوشهر اجرا کنید آیا درست است؟
ما ایرانی هستیم و به همین مناسبت ایران را دوست دارم و هیچگاه مملکتم را تنها نمی‌گذارم. من کنسرت در خارج از کشور برگزار می‌کنم، اما خانه من اینجاست. با این وجود درست است که آنها از 5 کشور بزرگ دنیا به من مدرک دکترا دادند.جایزه رز طلایی را من گرفتم، من مدرک دکترای موسیقی در سال 1961 از دانشگاه نیویورک گرفتم که به همراه استاد فرهنگ شریف در آنجا تحصیل می‌کردیم.از طرف دیگر تندیس شیرطلایی را از ژاک شیراک رئیس‌جمهور اسبق فرانسه دریافت کردم و البته من در یونسکو نیز مدتی تدریس کرده‌ام. در آن زمان دکتر دانیلا رئیس آنجا بود و به همراه استاد «نورعلی‌خان برومند» (که استاد خود من بود)، فرامرز پایور و علی‌اصغر بهاری در قالب یک گروه برای تدریس به یونسکو دعوت شدیم. این‌ها نمونه‌هایی از فعالیت‌های من است اما من به ایرانی بودنم افتخار می‌کنم. ما به این کشور دین داریم و همه چیز هم که پول نیست. با دعوت من یکسری از شاگردان من جمع شده‌اند اگر به ما اجازه دهند در همان شهرستان که محل زلزله بوده خرابی زیادی برجای مانده است من موظفم به عنوان یک ایرانی حتی محل آب و برق و امکانات را تقبل می‌کنم تا این کنسرت برگزار شود و پول آن با نظر خود وزارت ارشاد اسلامی و دست‌اندرکاران میان دیگر نیازمندان تقسیم شود. ما اولین نفر هستیم و هرکس هم اعلام آمادگی کند که در گروه ما باشد دستش را می‌فشاریم و می‌گوییم یا علی مدد.
چه عاملی باعث میشود که یک هنرمند از پول بگذرد و به کمک همنوع برود؟
من فکر می‌کنم یکی از چیزهای مهم استغنای هنرمند است. ما در زمان‌های گذشته هنرمندان بسیاری را داشتیم که این کار را می‌کردند حالا به هر شکل دیگر. مرحوم قمر نیز در جاهایی که اجرا داشت می‌خواند تمام پول خود را به مردم کمک می‌کرد و آخر در فقر درگذشت. چون او پول‌های زیادی را که به دست می‌آورد بین مردم تقسیم می‌کرد. ما نیز با کمک پرویز یاحقی، فرهنگ شریف، جلیل شهناز، افتتاح با رفتن روی سن پول درآوردیم و به مردم فقیر کمک می‌کردیم و بعد به همراه گروه خیریه که من به همراه فرهنگ شریف، علی تابش و… رفتیم به اروپا و کمک خیرخواهانه کردیم پس با جهانی‌کردن آواز و اجرا روی سن‌های دنیا پول زیادی به دست آوردیم و این شد پایه‌گذار کمک به هموطن، در کشورهای دیگر خوانندگان از کشورهای ترکیه، آمریکا، مصر و… شما می‌بینید که با رفتن و درخشیدن روی سن به مردم کمک می‌کنند و بچه‌های تیمم را تحت پوشش قرار می‌دهند پس این مساله در هنر چیز جدید و مخصوصی نیست. این هنرمندان تا ساعت 3 نیمه‌شب آواز می‌خواندند ولی پول‌هایشان را مخفی نمی‌کردند. هدف ما این است که هر کاری می‌کنیم برای مردم است.
به عنوان سوال پایانی آیا این عوامل از دوستی با جهان پهلوان تختی سرچشمه می‌گیرد؟
در زلزله بوئین‌زهرا من در کنار تختی بودم، تختی مرد بزرگی بود، او برای مدال طلای المپیک تختی نشد، تختی با مردم بود. روزی هم که رفت چیزی را با خودش نبرد اصلا کفن تختی جیب نداشت. اما هنر تاج سر آفرینش است و جایگاه بزرگی دارد. آقای تهرانی همیشه میگفت اول آدم باشید بعد هنرمند.پس ما هنرمندان برای مردم کار می‌کنیم. کمک نیز جز هنرهای ماست. همه ما باید کمک کنیم و بگذارند این کار به سامان برسد که نمی‌توانیم آجر به آسمان بیندازیم و دیوار درست کنیم تنها کمک ما این است که با صدایی که خدا به ما ودیعه داده به هموطنان یاری برسانیم. این بهترین امتحان است برای آدم بودن.
منبع: روزنامه آرمان
استاد شجریان به همراه تاج اصفهانی - ۱۳۵۹
سیزدهم آذر برای بسیاری از اهالی موسیقی روز غمبار و فراموش ناشدنی است؛در این روز یکی از اساتید موسیقی را از دست داده ایم. استاد جلال تاج اصفهانی در این روز چهره در نقاب خاک کشیدند و جامعه موسیقی را تنها گذاشتند. مقاله ای به قلم استاد شجریان در وصف و زندگی زنده یاد تاج، سالیان پیش نگاشته و به چاپ رسیده بود. در سی و دومین سالگرد درگذشت ایشان هر چه مطالب و کتابهای مختلف را جستجو کردم؛متنی زیباتر از این را نیافتم که بتواند تاج را معرفی نماید.پس در ساگرد درگذشت ایشان متن مذکور در پی می آید...
روز آدینه سیزدهم آذرماه 1360 ساعت 9 شب تاج‌سر و سرتاجوران آواز ایرانی، استاد جلال تاج اصفهانی در سن 85 سالگی(به گفته خود استاد،در یک ماه قبل از فوتشان) دیده از دیدار این جهان پرآشوب و محنت‌بار فرو بست و مرغ روحش از عرصهء خاک به عالم افلاک پرواز کرد.با مرگ تاج،دوستداران هنر و عاشقان موسیقی اصیل ایرانی و همچنین خیل عظیم دوستان و شاگردان این استاد کم‌نظیر و بی‌بدیل سوگوار و عزادار شدند.با مرگ تاج صدائی خاموش شد که بیش از 70 سال در همه جا و به خصوص در شهر اصفهان،شهر نور و گنبدهای فیروزه‌ای رنگ طنین‌افکن بود.صدائی که سالها و سالها در محافل انس و خلوت یاران صافدل و پاکدل به سادگی و صداقت جاری بود.این صدا در بیشه‌زارها و باغهای حاشیه زاینده‌رود از آبریز«چلگرد»بر ناحیه زردکوه تا کشتزارهای«ورزنه»در کنار بستر زنده‌رود یعنی مرداب گاوخونی همانسان جاری بود که در روستاهای خشک و بی‌آب حاشیهء کویر تا مرز همسایگی یزد.این صدا همان صدای آشنائی بود که نیم‌شب بر گلدسته‌های آستان ملک پاسبان سلطان خراسان ثناگوی سلطان عارفان جهان بود و به هنگام پگاه بر مناره‌های گنبد سالار شهیدان در کربلای معلی مردم را به نماز حسین بن علی علیه السلام می‌خواند. این صدا صدای تاج است که هنوز هم در دلها و سینه‌ها بانگ می‌کند و انگار که او از 50 سال پیش به این‌سو همواره سوگنامه سالهای آخر عمرش را زمزمه می‌کرده است و حالا وقتی که صفحهء 33 دور قدیمی او را می‌گذاری و می‌شنوی،این سوگ غمناک او باورت میشود وقتی که می‌بینی او با کلام شیخ اجل سعدی در دستگاه همایون می‌خواند: گر تو خواهی که بجوئی دلم امروز بجوی ور نه بسیار بجوئی و نیابی بازم و اگر بپذیریم که در این جهان فانی«تنها صداست که می‌ماند»تردیدی نخواهیم داشت که وجود صادقانه و معنوی تاج همراه با آوایش و نفس گرمش که در شاگردانش دمیده است همچنان تا بی‌نهایت باقی و جاری خواهد بود. همچنان که در آغاز کلام گفته آمد،استاد جالا تاج پس از 85 سال زندگی سرانجام پس از چند ماهی افسردگی و آزردگی به علت ناراحتی قلبی در خانهء مسکونی و ساده‌اش در اصفهان(کوچه تاج،حد فاصل بین خیابانهای اردیبهشت و آذر)چشم از جهان فروبست. جز فرزندان و بستگان نزدیک استاد که لحظه به لحظه شاهد خاموشی تاج بودند؛اولین کسانی‌که بر بالین او آمدند؛استاد حسن کسائی(استاد نی و یار دیرینه و قدیمی تاج)و آقای رمضان ابو طالبی(از دوستان بسیار صمیمی و قدیمی تاج که در بین اهل هنر و هنردوستان به «شاطر رمضان»معروف است)بودند. فردای آن روز یاران و دوستان تاج همه جمع شدند و چون به علت تشییع و تدفین شهدای گلگون‌کفن جنگ«بستان»امکان تغسیل در غسالخانه شهر نبود؛تاج را دوستانش در حوض‌خانه مسکونی‌اش غسل دادند و کفن کردند و جنازه‌اش بر دوش همین دوستان تا گورستان تخت پولاد حمل شد و در آنجا او را در میان اشک و فغان یاران و بستگان در تکیه «سید العراقین»و در جوار قبر خواهر و پدرش به خاک سپردند.
بعد از وفات تربت ما در زمین مجوی در سینه‌های مردم عارف مقام ماست
در سال 1282 شمسی(برابر شناسنامه)خداوند به شیخ اسماعیل واعظ اصفهان که به «تاج الواعظین»معروف بود؛فرزندی عطا کرد که نامش را«جلال»گذاشت.شیخ اسماعیل پدر جلال علاوه بر منبر گرم و گیرائی که داشت از حنجره‌ای داودی و صدائی دلنشین نیز برخوردار بود و طبق مرسوم زمان بر اثر حشر و نشر با مردم اهل ذوق زمانش با گوشه‌ها و ردیف‌های آوازی ایران نیز آشنائی پیدا کرده بود. جلال فرزند شیخ اسماعیل هم،صدا و حنجره را از پدرش به ارث برده بود،این موضوع را اهل خانواده همه می‌دانستند ولی چون جلال به احترام پدر هرگز جلوی او دهان باز نکرده بود،پدر از صدای خوش فرزندش خبری نداشت. عاقبت زمان مدرسه رفتن جلال رسید.پدر او را به مدرسه«علمیه»سپرد.این مدرسه در بازارچه رحیم خان نزدیک مسجد رحیم خان واقع بود و با منزلشان فاصله چندانی نداشت.در مدرسه به خاطر صوت خوشی که جلال داشت مکبری و موذنی و قرائت کلام الله مجید را به او واگذار کرده بودند.یک روز عصر وقتی که جلال 9 ساله از مدرسه برمی‌گشت؛با خود اندک‌اندک زمزمه می‌کرد و این زمزمه تا نزدیک در منزل ادامه داشت.غافل از اینکه پدر بر خلاف معمول،امروز در منزل است و صدای او را شنیده.وقتی جلال پایش را از هشتی به داخل حیاط گذاشت؛پدرش او را صدا کرد؛رنگ از روی جلال پرید و به لکنت افتاد.درین هنگام پدر با چهره‌ای گشاده و ملاطفت‌آمیز به فرزند گفت:«جان پدر!تو صدایت خوب است و قشنگ آواز می‌خوانی.من صدایت را شنیدم؛حالا هم کمی برای من بخوان.»وقتی جلال با صدای لرزان اندکی برای پدرش خواند؛پدر دستی به سرش کشید و بوسه‌ای از مهر بر پیشانی‌اش زد و گفت:«برای آواز خواندن تنها صدای خوب کافی نیست تو باید تعلیم هم ببینی...!. آن روزها به جلال چون فرزند شیخ اسماعیل تاج الواعظین بود«تاج‌زاده»می‌گفتند. جلال تاج‌زاده از 9 سالگی تعلیم آواز را شروع کرد.ابتدا پیش پدرش با مقدمات و اصول ردیف‌ها آشنا شد و سپس پدر او را به مرحوم«آ سید عبد الرحیم اصفهانی»استاد مسلم آواز آن زمان سپرد و تاج مدتی نزد این استاد گوشه‌ها را یاد گرفت.پس از مرحوم آ سید عبد الرحیم؛ پدر تاج برای اینکه او را با گوشه‌های سازی در ردیف‌ها نیز آشنا کند؛تاج را به خدمت شادروان«نایب اسد الله»نی‌زن معروف برد.تاج زمانی نسبتا طولانی در خدمت نایب اسد الله نکته‌ها و ظرایف آواز ایرانی را فرا گرفت. آخرین استادی که تاج بنا به توصیه پدر؛برای تکمیل گوشه‌ها و ردیف‌ها به خدمتش رفت مرحوم شادروان میرزا حسین ساعتساز معروف به«خضوعی»بود و تاج پس از اتمام فراگیری نزد این استاد،دیگر در آواز سرآمد شده بود و اندک‌اندک در محافل می‌خواند و اینجا و آنجا همه از صوت خوش و تسلط او بر آواز سخن می‌گفتند.
تاج در نوجوانی با مرحوم حسین خان اسماعیل‌زاده استاد معروف و مسلم کمانچه(دائی استاد اصغر بهاری)آشنا میشود و اولین باری که قرار بوده است به همراه ساز حسین خان آواز بخواند؛حسین خان ساز را کوک می‌کند و هنوز جمله اول را نزده؛تاج با عجله درآمد آوازمی‌کند.مرحوم حسین خان اسماعیل‌زاده با لبخندی میگوید:«پسرم در خواندن اینقدر عجله نکن،صبر داشته باش تا من درآمد بکنم،بعد کمی بیشتر صبر کن تا چهار مضرابی هم بزنم وقتی که مجلس سرحال آمد و خودت هم کاملا سر ذوق آمدی؛آنوقت شروع کن به خواندن تازه آنوقت هم با حوصله و طمانینه بخوان تا مردم فرصت شنیدن و لذت بردن از ریزه‌کاریهای آوازت را داشته باشند
تاج همیشه از آواز مرحوم آ سید عبد الرحیم اصفهانی و مرحوم میرزا حسین ساعتساز (خضوعی)با تجلیل و گرامیداشت فراوان یاد می‌کرد و به خصوص میگفت:«صوت داود نبی در حنجره و صدای استادم مرحوم آسید رحیم تجلی می‌کرد و ممکن نیست کسی دیگر بتواند مانند او به این خوبی بخواند.»جز این دو نفر،تاج با سعهءصدر و مناعتی که داشت و اصولا هر خواننده‌ای را تشویق می‌کرد؛از خوانندگان همزمانش نیز از جمله به این استادان ارادت داشت و از آنان و آوازشان به نیکی یاد می‌کرد(این اسامی را تاج در گفتگوئی که با من در اردیبهشت‌ماه 1358 داشت بر زبان آورد و من تا آنجا که حافظه‌ام یاری می‌کند به ذکر آنها می‌پردازم:(آ سید حسین طاهرزاده اصفهانی،سید اسماعیل خان قراب،قربانخان شاهی،تجلی،حاج محمد علی،حبیب شاطر حاجی،شهاب(معروف به شهاب چشم‌دریده،شاگرد حبیب شاطر حاجیکه گوشه شهابی در دستگاه بیات زند یا ترک به او منسوب است.)
بی‌تردید بسیاری از استادان مسلم موسیقی و نوازندگان چیره‌دست سازهای ایرانی با شادروان تاج ساز نواخته‌اند ولی تا آنجا که حافظه من با استعانت از ذهنیات استاد حسن کسائی نوازندهء چیره‌دست و نابغهء نی یاری می‌کند؛نام این هنرمندان را میتوان در ردیف نام کسانی که با تاج همنوازی داشته‌اند ثبت کرد:مرحوم نایب اسد الله نی‌زن معروف(این استاد در زمانی که تاج نزدش تلمذ می‌کرده به عنوان آموزش همراه آواز تاج نی هم می‌زده است)،مرحوم شکری ادیب السلطنه استاد تار، مرحوم استاد ابو الحسن صبا(سه‌تار-سنتور و ویلن)،مرحوم مرتضی محجوبی(پیانو)،مرحوم رضا محجوبی(ویلن)،مرحوم حسین یاحقی(ویلن)،مرحوم ارسلان خان درگاهی(تار و سه تار)،مرحوم اکبر خان نوروزی(تار)،مرحوم غلامرضا خان سارنگ(کمانچه)،مرحوم شعبان خان شهناز پدر جلیل شهناز، مرحوم رضا خان باشی(تار)، مرحوم سلیمان خان اصفهانی (کمانچه)،مرحوم علی خان شهناز(تار)،مرحوم حسین خان شهناز(تار)،استاد حسن کسائی (خداوندگار نی و جانشین بحق نایب اسد الله)،استاد جلیل شهناز (نوازنده چیره‌دست تار)، استاد علی تجویدی و...
تاج برخلاف اینکه استادان انگشت‌شماری داشت؛شاگردانش فراوان بودند.او در تعلیم با لطف پدرانه‌ای که داشت با اصرار هرکسی را که حتی دو دانگ صدائی داشت تشویق به خواندن می‌کرد و اغلب خودش نیز محض ترغیب شاگردان جوان و تازه‌کار بی‌هیچ ناز و افاده‌ای چند بیت مناسب زمزمه می‌کرد. تاج با خضوع و خشوع فراوان تعلیم می‌داد و با روحیه‌ای که داشت اکثرا از شاگردانش به عنوان«شاگرد»نام نمی‌برد و از آنها به نام دوست و رفیق یاد می‌کرد. شاگردان تاج فراوانند و من بیشتر آنها را ندیده و نمی‌شناسم ولی در آن میان فقط با دو نفر آنها آشنائی پیدا کرده‌ام یکی آقای مرتضی شریف(قاضی دادگستری)از شاگردان قدیمی تاج که شیوهء تاج را خیلی خوب دریافت کرده و به کار می‌گیرد،حنجرهء توانائی دارد و پخته می‌خواند و شعر را بجا به کار آواز می‌گیرد.یکی هم که بیش از همه و تا آخرین روزهای زندگی،با تاج و در خدمت او بود؛آقای اصغر شاه زیدی خوانندهء جوان اصفهانی است که خود به تعلیم آواز هنرجویان مشغول است.و در یکی از آزمونهای باربد نیز رتبه اول شده است. عده زیادی هم غیرمستقیم شاگرد تاج بوده‌اند،این عده از راه صفحات و نوارهای تاج با سبک آواز او آشنا و روش او را در آواز تعقیب کرده‌اند که از این میان میتوان به نام خواننده خوش صدای آقای حسین خواجه امیری(معروف به ایرج)اشاره کرد.خود من (محمد رضا شجریان)نیز مقداری روش جمله‌بندی و ترکیب‌بندی در تحریر را از سبک آوازخوانی تاج به کار گرفته‌ام.بارها و بارها در محضرش بوده‌ام.هم از آوازش و هم از ارشادهایش فیض فراوان برده‌ام. آخرین باری که در محضر این هنرمند بزرگوار بودم،چهاردهم آبان امسال درست یک ماه قبل از درگذشتش بود.در آن روز ایشان به اتفاق استاد حسن کسائی و آقای محمد موسوی (نوازندهء نی و شاگرد استاد کسائی)،آقای پرویز مشکاتیان،آقای ناصر فرهنگفر،آقای منوچهر غیوری(شاگرد وفادار استاد کسائی)،شاطر رمضان و چند تن دیگر از هنردوستان تهرانی و اصفهانی کلبهء محقر مرا به قدوم شریف خود آراسته بودند. در آن روز استاد کسائی برای شادروان تاج که خیلی افسرده به نظر می‌رسید با نی، دشتی درآمد کرد و تاج با غزلی از سعدی به این مطلع:
تاجم نمی‌فرستی تیغم به سر مزن / مرهم نمی‌گذاری زخمم دگر مزن
آوازی با نهایت قدرت و تاثیر خواند که در حقیقت عقده‌گشائی دل‌آزردگی‌هایش بود.پس از فرود آواز؛ایشان تکلیف کردند که چیزی بخوانم؛من هم اطاعت امر استاد کرده چند بیتی خواندم که طبق معمول مورد ستایش و لطف پدرانه ایشان قرار گرفتم.
شادروان تاج در مناسب‌خوانی بی‌نظیر بود و اشعار بسیاری در حفظ داشت.او با همه ارادت فراوانی که به خواجه حافظ شیرازی و دیگر شاعران پارسی‌زبان داشت ولی شخصا مرید خاص شیخ اجل سعدی بود و به همین دلیل بیشتر اشعار آوازهایش را از دیوان سعدی بر می‌گزید. روزی از ایشان پرسیدم:«چرا شما همیشه کلام آوازتان را از سعدی انتخاب می‌کنید؟» ایشان گفتند:«من با سعدی انس و الفتی دیگر دارم،چندسال پیش هم در شیراز عده‌ای همین سؤال را از من کردند و قرار شد از دیوان خود خواجه تفال بزنیم،تفال زدیم این غزل آمد: ز درآ و شبستان ما منور کن / هوای مجلس روحانیان معطر کن تا رسید به این بیت که: پس از ملارمت عیش و عشق مهرویان/ ز کارها که کنی شعر حافظ از بر کن و من در همان مجلس این بیت را به این ترتیب با آواز خواندم که: پس از ملارمت«شیخ»و عشق مهرویان ز کارها که کنی شعر حافظ از بر کن
شادروان تاج مردی بود سلیم النفس و با مناعت طبع،هرگز در طول مدت زندگی‌اش به خاطر مال دنیا و مسائل مادی به کسی کرنش نکرد و به این خاطر مدح کسی را نگفت. او از همه تعریف و تمجید می‌کرد و همه را با نام خیر یاد می‌کرد،شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک‌بار از کسی گلایه‌ای بکند و یا از کسی بد بگوید.او حتی اگر از کسی رنجش می‌دید و خاطرش آزرده می‌شد،این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانه‌ای تحمل می‌کرد. تا چندسال پیش هروقت از او می‌پرسیدیم:«استاد حال شما چطور است؟»میگفت: الحمد الله خیلی خوب است،نگرانی نیست مرحمت زیاد... تاج از استادانش با احترام فراوان یاد می‌کرد.با دوستانش با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کرد و حتی تا آخرین روزهای عمرش به اغلب دوستانش سرکشی و احوالپرسی می‌کرد.او با شاگردانش نیز عطوف و مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان می‌دانست.
شادروان تاج در زندگی یک همسر اختیار کرد و همیشه از او به عنوان یک کدبانوی خانه‌دار مهربان و دلسوز که موجب و موجد گرمی کانون خانوادگی اوست نام می‌برد.خداوند به تاج از این همسر شش فرزند عطا کرد.چهار دختر به نامهای،تاجی،پروین،هما،پروانه و دو پسر به نامهای،همایون و جمشید.
از مرگ تاج عدهء زیادی بی‌خبر ماندند.معدودی از دوستان و آشنایان به وسیلهء تلفن و در دیدار و ملاقات با یکدیگر از این واقعه مطلع شدند.شاید هنوز هم عده‌ای به علت عدم انتشار خبر درگذشت یکی از بزرگترین اساتید آواز معاصر ایران در رسانه‌های گروهی،از درگذشت این استاد بی‌نظیر بی‌خبر باشند.معذلک،در روز دوشنبه 16/9/1360 از ساعت 8 تا 11 صبح که مراسم یادبود سومین روز درگذشت تاج در مسجد لنبان برگزار می‌شد؛عدهء کثیری از مردم هنردوست و هنرمند اصفهان در آن شرکت کردند.به طوری که فضای مسجد به طور مداوم پر و خالی می‌شد. در این مراسم که زبدهء هنرمندان و اهل ادب اصفهان در آن دوش به دوش اعضاء خانوادهء تاج به عنوان صاحب عز شرکت داشتند،آقای مراتب یکی از شاگردان تاج دربارهء سجایای اخلاقی و شیوه و وضع زندگی آن شادروان بیانات موثر و گیرائی ایراد کرد که موجب تحسین حضار واقع شد و همه همصدا گفتند:«مراتب حق شاگردی تاج را بحق بجا آورد. بعد از اختتام مجلس،آقای رمضان ابو طالبی(شاطر رمضان)که در آغاز این مقال به نام ایشان اشاره شد،مثل همیشه با اصرار عده‌ای از یاران و دوستان خاص شادروان تاج را برای ناهار به منزل خود دعوت کرد. شاطر رمضان مردی است که نمونهء بزرگمردی و یادگار جوانمردان تاریخ گذشته در روزگار ماست،او بیش از 50 سال است با تاج دوستی نزدیک داشته و منزلش همیشه محفل انس هنرمندان بوده است.در خانهء به ظاهر محقر ولی در باطن پر از صفا و معنویت این مرد جوانمرد،سالهای سال است که دوستان هنرمند و هنرشناس گرد هم می‌آیند و این مرد،باصفا و خلوص و صمیمیت از آنها پذیرائی می‌کند.این بار هم همه در خانهء«شاطر رمضان»جمع شدند،اما برای اولین بار دیگر در این جمعیت یکدل تاج نبود،تاج نبود و همه در سوگ تاج می‌گریستند. استاد حسن کسائی نی می‌زد و گریه می‌کرد،همراه با ناله‌های نی کسائی همه شیون می‌کردند و شاطر رمضان بر سر و روی خود می‌کوفت.استاد قدسی،شاعر و سخن‌شناس اصفهانی کلامی مرکب از نظم و نثر در رثاء تاج گفت و این دو بیت را از شهریار شاعر معاصر در سوگ تاج به وام گرفت که:
غسلش از اشک دهید و کفن از آه کنید / کاین عزیزی است که با وی دل ما می‌میرد
به غم‌انگیزترین نغمه بنالی ای دل / که دل‌انگیزترین نغمه‌سرا می‌میرد
استاد دکتر شفیعی،استاد دانشگاه اصفهان نیز در رثاء تاج در منزل شاطر سخنانی موثر و گیرا بیان داشت و گفت:«شادروان تاج در آخرین نوای که از وی در دست دارم ضمن آوازی که با استاد کسائی در محفل دوستان خوانده است؛یک دو بیتی را نقل کرده که در حقیقت شرح احوال خود او در سالهای آخر عمرش است»و این دو بیتی چنین است:
الکن شده‌ام کنون که گفتن باید / کر گشته‌ام اکنون که شنفتن باید
پیری و جوانی همه بیهوده گذشت / بیدار دمی شدم که خفتن باید
در این مجلس که بسیار با روح برگزار شد چند تن از جمله آقای سعیدی بزرگ و فرزند ایشان آقای سعیدی کوچک و نیز آقای اصغر شاه زیدی با یاد تاج آوازهائی خواندند و در پایان استاد حسن کسائی ضمن بیان چند جمله درباره خصایص روحی و معنوی شادروان تاج به عالم هنر و هنرمندان و هنردوستان تسلیت گفت و از آقای رمضان ابو طالبی(شاطر رمضان) سپاسگزاری کرد.در همین موقع استاد دکتر شفیعی به مناسبت حال حضار مجلس خطاب به تاج گفت: سلک جمعیت ما بی‌تو گسسته است زهم ما که جمعیم چنینیم؛تو تنها چونی؟ با این مناسبت‌گوئی دکتر شفیعی باز همه شیون کردند و مجلس به آخر رسید.
با توجه به اینکه حقیر متولد آذر ماه میباشم؛ در این مجال سعی کردم تا جای ممکن با کمک از منابع گوناگون بطور مجمل و البته تا حدودی کامل موسیقیدانان متولد یا فوت شده در این ماه را معرفی نمایم؛ تا چه در نظر آید...
البته لازم به ذکر است که اگر دوستان اشتباهاتی را در متن میبنند؛ خوشحال میشوم که تذکر دهند تا رفع شود.
متولد شدگان این ماه
هوشنگ ظریف
هوشنگ ظریف در ۱۶ آذر ۱۳۱۷ در تهران متولد شد و پس از پایان دوره ابتدایی وارد هنرستان موسیقی شد و از حضور اساتیدی چون موسی معروفی، روح الله خالقی ، جواد معروفی و حسین تهرانی بهره مند گردید. پس از فارغ التحصیل شدن در سال ۱۳۳۷به استخدام وزارت فرهنگ و هنر در آمد و فعالیت خود را به عنوان نوازنده و تکنواز در گروههای مختلفی مانند ارکستر موسیقی ملی، ارکستر صبا و... شروع کرد. وی در مصاحبه ای در پاسخ به این سوال که چگونه به تار علاقه مند شدید میگوید: " من ساز آقای لطف الله مجد را بسیار دوست داشتم و وقتی هم به هنرستان رفتم، آقای خالقی پرسیدند، چه سازی دوست داری بزنی؟ گفتم تار! همان موقع من با چوب، یک چهارچوب درست کرده بودم، یک دسته که به آن میخ شده بود داشت و به آن نخ بسته بودم …! به تار علاقه زیادی داشتم." هوشنگ ظریف از سال ۱۳۴۲ به مدت ۱۷ سال به تدریس تار در هنرستان موسیقی پرداخت و از جمله شاگردان وی میتوان از حسین علیزاده، داریوش طلایی، ارشد طهماسبی و حمید متبسم نام برد. هوشنگ ظریف علاوه بر تار با نواختن سه‌تار و تنبک آشنایی کامل دارد.
داریوش صفوت
داریوش صفوت در آذر ماه سال ۱۳۰۷ در شیراز متولد گردید. وی تعلیم سه‌تار را نزد پدر (علی‌اصغر صفوت) آغاز کرد و به دلیل حشر و نشر پدرش با اهالی هنر، از جمله حبیب سماعی در ۱۶ سالگی (سال ۱۳۲۳) نزد وی رفت و سنتور را نزدش آموخت. از سال ۱۳۲۶ تا سال ۱۳۳۶ به تکمیل نوازندگی سه‌تار و سنتور نزد ابوالحسن صبا اقدام نمود به نحوی که بعدها صبا در جایی از وی به عنوان یکی از بهترین شاگردان خود یاد کرد. داریوش صفوت در سال ۱۳۴۷ مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران وابسته به سازمان رادیو تلویزیون وقت را بنیان نهاد و تا سال ۱۳۵۹ مدیریت آن را بر عهده داشت. این مرکز در گسترش موسیقی اصیل ایران و پرورش موسیقیدانان جوان سهم به‌سزائی داشته‌است. از جمله شاگردان وی میتوان به مجید کیانی، حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان اشاره کرد. روز سه‌شنبه ۲۷ فروردين ۱۳۹۲ در تهران و در منزل شخصی دنيا را ترک كرد. پیکر وی در آرامستان بهشت سكينه به خاک سپرده شد
کیهان کلهر در 3 آذر سال ۱۳۴۲ شمسی در خانواده‌ای کرمانشاهی و موسیقی‌دوست در تهران چشم به جهان گشود. با توجه به پشتكار و علاقه‌ی فراوانی كه به موسيقی از خود نشان داد توانست در سيزده‌سالگی با اركستر راديو و تلويزيون كرمانشاه همكاری كند. كلهر به‌جز نوازندگی كمانچه، در نواختن سازهای ديگری از جمله سه‌تار تبحر و توانايی دارد. در هفده‌سالگی به كشور ايتاليا رفته و سپس به ادامه‌ی تحصيل در رشته‌ی موسيقی پرداخت و با ظرايف و فنون موسيقی غربی هم آشنايی پيدا می‌كند. کیهان کلهر در چند سخنرانی و مصاحبه مجموعه جاده ابریشم،انگیزه و الگو خود را در نوازندگی کمانچه زنده یاد استاد علی اصغر بهاری نام برده‌است. وی مدتها عضو گروه دستان بود و در کنسرتهای این گروه به همراه استاد شهرام ناظری به نوازندگی و تنظیم پرداخت. از میان این آثار میتوان به سفر به دیگر سو و دو اثر دیگر که در ایران انتشار نیافته‌اند اشاره نمود. پس از جدایی از گروه دستان با همکاری اساتید گرامی محمد رضا شجریان و حسین علیزاده آثاری شایسته را پدید آورد. نوای کمانچه کیهان کلهر در موسیقی متن فیلم " جوانی بدون جوانی " ساخته فرانسیس فورد کاپولا از جمله آثار بیادماندنی اوست.
ایرج بسطامی
در یکم آذر ماه سال ۱۳۳۶ در شهرستان بم متولد شد. او از پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشان داد و یدالله بسطامی عموی وی استعدادش را کشف کرد و پرورش داد . ایرج در این سال ها ردیف های آوازی در مکتب تهران سبک استاد عبدالله خوان دوامی را نزد عمو فرا گرفت و در 22 سالگی به جرگه شاگردان استادان آواز ايران پیوست. وی در این سالها به رغم مشکلات راه و مسافت زیاد ، هفته ی یک بار برای فراگیری آواز از بم به تهران می آمد. آوازهای ایرج بیشتر بر پایه سنتور بود و در گام های بلند هیچ کس به مهارت وی نرسید با این همه ذوق و هنر در فقر شدید به سر می برد . او هرگز ازدواج نکرد و سرپرستی خانواده ی برادر مرحومش را بر عهده گرفت .بسطامی بسیار فروتن بود و شاید این تواضع یکی از علت های کمتر شناخته شدنش تا قبل از خاموشی بود. او اجازه نمی داد عکسش بر روی کاست هایش درج شود و یا مقاله ای در موردش نوشته شود. وی در اواخر عمر کوتاه اما گرانمایه خویش به زادگاهش بم پناه آورد و در خانه ی کاهگلی پدر که عاقبت بر سرش آوار شد ، چند صباحی زندگی کرد و سرانجام در سحرگاه پنجم دی ماه 1382 در زلزله بم زیر آوار ماند.
بیژن کامکار
در ۲۸ آذر ۱۳۲۸ ارومیه بدنیا آمد و مانند دیگر اعضای خانواده‌اش نزد پدرش حسن کامکار به فراگیری موسیقی پرداخت. اولین فعالیت حرفه‌ای او در رادیو سنندج به عنوان خواننده بوده‌است. اولین سازی که او برگزید تنبک بود اما پس از آن با سازهای ملودیکا و تار به نوازندگی در گروه خانوادگی کامکارها پرداخت.در سال ۱۳۵۳ با ساز تخصصی تار وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و در رشتهٔ موسیقی تحصیل کرد.در سال ۱۳۴۸ با محمدرضا لطفی آشنا شد که به گفتهٔ خود وی نقطه عطفی در زندگی هنری وی به شمار میرود چرا که بعد از پدر نقش به سزایی در آشنایی او با تار و [موسیقی ایرانی] داشته‌است. همچنین این آشنایی منتهی به ورود وی به عنوان نوازندهٔ تنبک به گروه شیدا میشود اما پس از چندی با ورود برادرش ارژنگ کامکار به گروه، وی به نوازندگی رباب روی می‌آورد.پس از چندی به گروه عارف نیز وارد میشود. شاید بتوان مهمترین نقش وی در موسیقی ایران را وارد کردن ساز دف برای اولین بار به اجراهای عمومی دانست.در هنگام عضویت در گروه شیدا به پیشنهاد محمدرضا لطفی از ساز دف در یکی از کنسرتهای گروه استفاده کرد که با اقبال فراوان علاقمندان مواجه شد و امروزه دف یکی از سازهای مهم در گروههای موسیقی ایرانی است.
پشنگ کامکار
متولد ۳۰ آذر در سنندج، نوازنده سنتور، از اعضای گروه کامکارها و یکی از بنیان‌گذاران گروه شیدا است.
او که از سن12 سالگی فراگیری موسیقی را نزد پدرش آغاز کرد، در سال 1345 در مرکز فرهنگ و هنر سنندج آموزش سنتور را آغاز نمود و به مدت پنج سال با مرکز رادیوی سنندج همکاری داشت. پس از این دوران وی به تهران سفر کرد و در دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران به اخذ درجه ليسانس موسيقي نايل شد. وی همچنین در آزمون تکنوازی سنتور كانون باربد، که توسط نور علی خان برومند تأسیس شده بود، به مقام نخست دست یافت و در سال 1355 به مقام درجۀ یک هنری توسط شورای ارزشیابی هنرمندان نائل شد. او در كنار تدريس در دانشكدۀ هنر و معماري دانشگاه آزاد و عضويت در هيِِات ژوري دانشكدۀ موسيقي كرج، بيش از 30سال است كه به تدريس نوازندگي سنتور مشغول بوده و از اين رهگذر شاگردان متعددي را به جامعۀ موسيقي ايران معرفي كرده است.
سپیده رئیس السادات
سپیده رئیس السادات در آذر ۱۳۵۹ به دنیا آمد. از همان نخستین سالهای کودکی شوق و شور درونی، او را به آموزش و تعلیم موسیقی سوق داد. نه ساله بود که برای درک و دریافت ردیف آوازی محمود کریمی، به محضر شاگردی پریسا مشغول شد و هم زمان از رهنمون‌ها و راهنمایی‌های جواد لشکری و میلاد کیائی نیز بهره‌مند شد. سلفژ غربی را نزد ایرج برخوردار و نواختن سه‌تار را نزد ارشد طهماسبی و مسعود شعاری آغاز کرد و در ادامهٔ مسیر خود شانزده ساله بود که آشنایی و درک محضر پرویز مشکاتیان، دریچهٔ تازه‌ای از موسیقی این سرزمین را به رویش گشود. «کنج صبوری» خود محصول همان دوره از زندگی سپیده است که به آهنگسازی و سرپرستی پرویز مشکاتیان و هم‌خوانی علی رستمیان منتشر شد. در همان سال به مدت پنج شب به همراهی گروه نوروز در فرهنگسرای نیاوران به روی صحنه رفت. وی پس از فارغ التحصیلی از هنرستان گرافیک در سال ۱۳۸۱ موفق به اخذ مدرک لیسانس با گرایش نقاشی گردید و در سال ۱۳۸۷ از دانشکده ادبیات و فلسفه دانشگاه بولونیا در رشتهٔ موزیکولوژی فارغ‌التحصیل شد. سپیده هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه بولونیا، برای چندین سال متوالی از محضر محمدرضا لطفی نیز بهره برد. سپیده هم اکنون ساکن کشور کانادا است.
فوت شدگان این ماه
ابوالحسن صبا
ابوالحسن صبا، فرزند ابوالقاسم کمال‌السلطنه در 14 فروردین سال ۱۲۸۱ خورشیدی در خانواده‌ای آشنا به موسیقی و اهل ادب در تهران متولد گردید. پدرش، کمال‌السلطنه، پزشک، ادیب و دوست‌دار موسیقی بود. او سه‌تار می‌نواخت و اولین استاد پسرش بود. صبا در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف چیرگی پیدا کرد و تمام سازهای ایرانی همچون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید. سپس در مدرسه عالی موسیقی به شاگردی علی‌نقی وزیری درآمد و تکنواز ارکستر او شد. ابوالحسن صبا، چهل سال تمام ساز نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جریان‌های موسیقی ایران تأثیر مستقیم و مثبت داشت. وی حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت، زبان انگلیسی می‌دانست و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود. صبا، در سال۱۳۱۱ با یکی از شاگردان خود با نام منتخب اسفندیاری کوه نور، دختر عموی نیما، ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، سه دختر به نامهای غزاله، ژاله و رکسانا میباشد.صبا پس از سالها کوشش و پرورش شاگردان فراوان در شب جمعه ۲۹ آذر سال ۱۳۳۶ در سن ۵۵ سالگی دیده از جهان فروبست و درقبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بعد از مرگ، بر طبق وصیت او، خانه‌اش در ۲۹ آبان ۱۳۵۳، توسط دانشکدهٔ هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد.
محمود کریمی
تاریخ تولد 4/2/1306در تهران خیابان ری.
در هفت سالگی ورود به دبستان به نام مدرسه اقبال و در ادامه دبیرستان تلمیه در تهران.
سال 1318 وارد هنرستان هنرهای زیبای كشور گردید.
سال 1322 به استخدام رسمی همان هنرستان در آمد.
سال 1328 مامور خدمت در بنگاه عمران وزارت كشور گردید.
سال 1337 به وزارت دادگستری منتقل گردید و تا پایان خدمت در همان مكان به خدمت اشتغال داشت.
سال 1350 ازدواج با خانم مهناز آزرمی كه حاصل آن دو دختر به نام مهرزاد و مهرنوش است.
سال 1352 بازنشسته گردید و پایان خدمت دولتی او بود.
سه آذر 1363 درگذشت استاد به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان قلب.
جلال تاج اصفهانی
جلال تاج اصفهانی در 1282 ش در اصفهان در خانواده ای روحانی تولد و پرورش یافت .پدرش شیخ اسماعیل معروف به تاج‌الواعظین بود که تا حدی با دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی آشنایی داشت. جلال فرزند شیخ اسماعیل هم،صدا و حنجره را از پدرش به ارث برده بود،این موضوع را اهل خانواده همه می‌دانستند ولی چون جلال به احترام پدر هرگز جلوی او دهان باز نکرده بود،پدر از صدای خوش فرزندش خبری نداشت. عاقبت زمان مدرسه رفتن جلال رسید.پدر او را به مدرسه«علمیه»سپرد.این مدرسه در بازارچه رحیم خان نزدیک مسجد رحیم خان واقع بود و با منزلشان فاصله چندانی نداشت.در مدرسه به خاطر صوت خوشی که جلال داشت مکبری و موذنی و قرائت کلام الله مجید را به او واگذار کرده بودند.یک روز عصر وقتی که جلال 9 ساله از مدرسه برمی‌گشت؛با خود اندک‌اندک زمزمه می‌کرد و این زمزمه تا نزدیک در منزل ادامه داشت.غافل از اینکه پدر بر خلاف معمول،امروز در منزل است و صدای او را شنیده.وقتی جلال پایش را از هشتی به داخل حیاط گذاشت؛پدرش او را صدا کرد؛رنگ از روی جلال پرید و به لکنت افتاد.درین هنگام پدر با چهره‌ای گشاده و ملاطفت‌آمیز به فرزند گفت:«جان پدر!تو صدایت خوب است و قشنگ آواز می‌خوانی.من صدایت را شنیدم؛حالا هم کمی برای من بخوان.»وقتی جلال با صدای لرزان اندکی برای پدرش خواند؛پدر دستی به سرش کشید و بوسه‌ای از مهر بر پیشانی‌اش زد و گفت:«برای آواز خواندن تنها صدای خوب کافی نیست تو باید تعلیم هم ببینی...!. آن روزها به جلال چون فرزند شیخ اسماعیل تاج الواعظین بود«تاج‌زاده»می‌گفتند. جلال تاج‌زاده از 9 سالگی تعلیم آواز را شروع کرد.ابتدا پیش پدرش با مقدمات و اصول ردیف‌ها آشنا شد و سپس پدر او را به مرحوم«آ سید عبد الرحیم اصفهانی»استاد مسلم آواز آن زمان سپرد و تاج مدتی نزد این استاد گوشه‌ها را یاد گرفت.پس از مرحوم آ سید عبد الرحیم؛ پدر تاج برای اینکه او را با گوشه‌های سازی در ردیف‌ها نیز آشنا کند؛تاج را به خدمت شادروان«نایب اسد الله»نی‌زن معروف برد.تاج زمانی نسبتا طولانی در خدمت نایب اسد الله نکته‌ها و ظرایف آواز ایرانی را فرا گرفت. آخرین استادی که تاج بنا به توصیه پدر؛برای تکمیل گوشه‌ها و ردیف‌ها به خدمتش رفت مرحوم شادروان میرزا حسین ساعتساز معروف به«خضوعی»بود و تاج پس از اتمام فراگیری نزد این استاد،دیگر در آواز سرآمد شده بود و اندک‌اندک در محافل می‌خواند و اینجا و آنجا همه از صوت خوش و تسلط او بر آواز سخن می‌گفتند. وی از ۱۳۲۸ به همکاری با رادیو اصفهان پرداخت. تاج چون چند سالی طلبه بوده و از ادب فارسی و عربی اطلاعاتی داشته لاجرم شعر را صحیح میخوانده و بجز اشعار اساتید مخصوصا سعدی؛گرد سخنان سست و مبتذل هیچگاه نمی گردد.تاج اصفهانی در ۱۳ آذر ماه ۱۳۶۰ بدرود حیات گفت. آرامگاه او در تخت فولاد قرار دارد.
جواد معروفی
وی در سال ۱۲۹۱ در تهران به دنیا آمد. وی فرزند استاد موسی معروفی نوازنده تار میباشد در ۱۴ سالگی و در دوره‌ای که کلنل وزیری مدیر هنرستان ملی موسیقی بود، به تحصیل در آن جا مشغول شد. به پیانو روی آورداز ۱۳۱۹، هـمزمان با افتتاح رادیو به این موسسه پیوست و سالها تک نواز پیانو بود. از ۱۳۳۲ به سرپرستی موسیقی رادیو منصوب شد و هـمزمان با آن به عضویت شورای عالی موسیقی در آمد. معروفی هـمچنین رهـبر ارکستر شماره یک و رهـبر ارکستر گل‌ها بود. او تنظیم کننده آهنگ‌های علی اکبر شیدا، عارف قزوینی، رکن الدین مختاری و درویش خان و بسیاری دیگر از آهـنگسازان معروف ایرانی بوده است. اردشیر روحانی, انوشیروان روحانی از جمله شاگردان و ی میباشند. وی در ۱۶ آذر ۱۳۷۲ تهران از دنیا رفت.
فرامرز پایور
فرامرز پایور در ۲۱ بهمن سال ۱۳۱۱ در تهران به دنیا آمد. پدرش علی پایور، هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران و پدربزرگش مصورالدوله، نقاش چیره‌دست دوره قاجار بود که با نواختن ویولن، سنتور و سه‌تار آشنایی داشت. وی در سن ۱۷ سالگی، آموزش موسیقی را نزد استاد ابوالحسن صبا آغاز کرد در مدت شش سال ردیف موسیقی را فراگرفت. پس از درگذشت ابوالحسن صبا، پایور نزد استادانی چون عبداله دوامی، موسی معروفی و نورعلی‌خان برومند به فراگیری ردیف درویش‌خان و ردیف میرزا عبدالله پرداخت. فرامرز پایور از سال ۱۳۳۳، کار خود را در وزارت فرهنگ و هنر آن زمان و از سال ۱۳۳۷ آموزش سنتور را در هنرستان عالی موسیقی ملی آغاز کرد.فرامرز پایور، در سال ۱۳۷۸ دچار عارضهٔ سکتهٔ مغزی شد و از آن زمان تا زمان مرگ نتوانست فعالیت هنری خود را ادامه دهد و در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۸۸ درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
لطف الله مجد
مجد از دوران کودکی علاقه فراوانی به نواختن تار داشت. در دوران کودکی ساعتها در انبار منزلشان (در ساری) خود را با تار شکسته ای مشغول می کرد و آنرا می نواخت. او پسرعمويي داشته كه دستي در نواختن تار داشت و گويا مرحوم لطف‌الله مجد با شنيدن ساز پسرعمو و در نتيجه مجالست دائم با وي، چنان سر ذوق مي‌آيد كه بدون راهنمايي هيچ كس، خود ساز به دست ميگيرد و بعد از مدتي نوازندگي به مقام و مرتبه‌اي مي‌رسد كه در رديف بهترين تكنوازان ما قرار ميگيرد وی در حدود سال 1330 وارد اداره رادیو شد. لطف‌الله مجد گرچه استاد نداشت ولي از نخستين روزهايي كه رسماً دست به نوازندگي زد، با تمامي استادان خوب گذشته و حال حشر و نشر پيدا كرد. او يار غار و دوست بسيار صميمي ابوالحسن‌خان صبا، حسين ياحقي و مرتضي‌خان محجوبي بود و با ديگر هنرمندان نيز مجالست دائم داشت و به اين ترتيب بود كه ساز او هر روز و هر ساعت پر عمق و محتوا مي‌شد. او دقيقاً از راه گوش مي‌آموخت و هيچ نكتة جالبي از چشم تيزبين و گوش شنواي او دور نمي‌ماند. مجد به طور كلي در نواختن تار داراي سبكي خاص بود. مجد اگرچه در هیچ مجلسی ساز ننواختو شاگردی را تربیت نکرد اما در اکثر برنامه های رادیویی شرکت داشت و بیشتر با استاد بنان کار می کرد. معروفترین اثر وی تصنیف است در دستگاه همایون بنام امید دل. ساعت يازده روز چهارشنبه هشتم آذر ماه 1357 به هنگامي كه در صف طولاني پمپ بنزين خيابان كوروش كبير تهران (خيابان دكتر شريعتي بعدي) منتظر نوبت ايستاده بود، دچار حمله قلبي شد و پيش از اينكه او را به بيمارستان برسانند، جان به جان‌آفرين تسليم كرد.
مهدی خالدی
مهدی خالدی در مردادماه سال ۱۲۹۸ خورشیدی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد.. علاقه او به موسیقی باعث شد که پدرش در ۱۶ سالگی او را به نزد ابوالحسن صبا ببرد که با او دوستی داشت. صبا که متوجه علاقه و استعداد مهدی در موسیقی شده بود، او را به شاگردی خود پذیرفت.. او همچنین از محضر هنرمندانی مثل روح الله خالقی، حسین یاحقی، حسین خالدی، و حبیب اسماعیلی هم استفاده کرد. با افتتاح رادیو در سال ۱۳۱۹ خورشیدی صبا او را به عنوان نوازنده ویلن به ارکستر رادیو معرفی کرد و به زودی هرهفته دو برنامه رادیویی در اختیارش قرار گرفت. سال ۱۳۳۴ به مقام سرپرستی موسیقی رادیو ایران رسید و با همکاری بنان ۶ ارکستر برای رادیو تشکیل داد. خالدی بعد از یک دوره بیماری و ابتلا به سرطان حنجره در تاریخ ۹ آذرماه ۱۳۶۹ درگذشت.
نصرالله زرین‌پنجه
وی در سال ۱۲۸۵ شمسی در تهران به دنیا آمد. به سبب علاقه اش به تار به کلاس میرزا ربیع(برادر درویش خان) رفت. مدتی نزد مرتضی نی‌داوود و یحیی زرپنجه و علی‌اکبر شهنازی تعلیم گرفت تا این که با موسی معروفی آشنا شد و ردیفی را که او روایت کرده بود، نواخت. نصرالله زرین پنجه در سال ۱۳۱۳ از موسیقی دلسرد شد و تار را کنار گذاشت و عهده‌دار سمت‌هایی در وزارت دارایی شددر سال ۱۳۲۰ که علی نقی وزیری به هنرستان موسیقی بازگشت، دوباره نزد حسین سنجری به آموختن تار مشغول شد و در اثر تشویق روح‌الله خالقی از وزارت دارایی به وزارت فرهنگ منتقل شد. زرین پنجه از سال 1322 همکاری خود را با رادیو آغاز کرد، و علاوه بر نوازندگی تار در ارکستر شماره ی یک،رهبر ارکستر سازهای ایرانی رادیو شد.او با تکنیک نوازندگی سه تار،عود و رباب هم آشنایی کامل داشت و اولین کسی است که ساز رباب را وارد ارکسترهای ایرانی کرد. زرین پنجه پس از یک عمر خدمت به موسیقی ملی در بست و پنجم آذر سال ۱۳۶۰ چشم از جهان فرو بست.
جهانگیر ملک
جهانگیر ملک، در بیست و نهم بهمن ماه سال ۱۳۱۱ در تهران خیابان ری، به دنیا آمد. مرحوم ملک میگفت:« منزل استاد تهرانی کنار مدرسه ما بود. وقتی استاد در حال تمرین بودند من از دیوار مدرسه بالا رفته و به صدای ساز ایشان گوش میدادم.وقتی که پستچی برای استاد نامه یا بسته ای داشت من خانه را به ایشان نشان می دادم و به بهانه اینکه نامه را به ایشان بدهم داخل منزل می شدم و از استاد تقاضای نواختن می کردم». استاد تهرانی چون از استعداد و علاقه جهانگیر مطلع شد، تدریس تنبک به او را آغاز کرد. ملک در سال 1332 در جمع دوستانه‌ای با علی تجویدی آشنا شد و به درخواست وی قطعه‌ای را اجرا کرد. تجویدی که تحت تاثیر شیوه نوازندگی او قرار گرفته بود، او را به رئیس وقت رادیو، مشیر همایون شهردار معرفی می‌کند. بنابراین همکاری خود را با رادیو آغاز کرد.. ملک را میتوان یکی از پرکارترین هنرمندان موسیقی ایران برشمرد. برنامه تکنوازان که زیر نظر محمد میرنقیبی اداره می‌شد و از شماره ۱۰۱ شروع و تا برنامه ۷۷۸ اجرا و ضبط شد؛ در این میان ملک بعنوان نوازنده در حدود پانصد و پنجاه برنامه شرکت داشه است. وی در تاریخ 19 آذر سال ۱۳۸۱ بدرود حیات گفت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
منابع:
ماهنامه هنر و موسیقی، ویژه نامه پایور، مرداد ۱۳۸۵
هنر و موسیقی، دی ماه ۱۳۹۱ - شماره ۱۳۱
مجله مقام موسیقی، شماره ۲۹
مجله بخارا، آذر و اسفند ۱۳۸۲، شماره ۳۳ و ۳۴
نشریه علوم اجتماعی، فرهنگ اصفهان، تابستان ۱۳۷۸، شماره ۱۲
مجله مقام موسیقی، بهمن ۱۳۸۴
آیتم «آواهای ماندگار» در برنامه «دستان» با صدای شجریان
اظهارنظر تهیه‌کننده برنامه موسیقی «دستان» درباره اینکه قرار است از استادان آوازخوان پیشکسوتی همچون اکبر گلپایگانی، ایرج بسطامی، محمدرضا و همایون شجریان در این برنامه یاد شود، شکستن قفل ممنوعیت پخش صدای محمدرضا شجریان پس از چهارسال را مطرح می‌کند.چهارسال است صدای استاد آواز ایران از صداوسیمای ملی ایران پخش نشده و اظهارنظر تازه‌ای هم از سوی مسوولان این رسانه در این زمینه نشده است و آخرین واکنش مدیران صداوسیما درباره پخش‌شدن صدای شجریان به ماه مبارک رمضان امسال برمی‌گشت. عزت‌الله ضرغامی، رییس سازمان صداوسیما 19تیر امسال در حاشیه جلسه هیات‌وزیران در پاسخ به سوالات خبرنگاران درباره این موضوع گفته بود که این سوال مربوط به 10سال قبل است اما گفته‌های محمد مناجاتی، تهیه‌کننده برنامه موسیقی «دستان» از شبکه آموزش به ایسنا مبنی‌بر اضافه‌شدن بخش‌های جدیدی به این برنامه همچون آیتم «آواهای ماندگار» که قرار است در آن از استادان آوازخوان پیشکسوت ایران مثل اکبر گلپایگانی، ایرج بسطامی، محمدرضا و همایون شجریان و... یاد شود، این گمانه‌زنی را به وجود می‌آورد که ممکن است اولین قدم‌ها برای ممنوعیت پخش صدای شجریان از صداوسیما برداشته شود.
منبع: روزنامه شرق
تالار رودکی، 1355
ای از نوا در هر سری افکنده شوری
عشاق را از خاوران چون بحر نوری
آوای تو در گوش جان پیچد به شبها
همچون درای کاروان از راه دوری
از آن دهان دلنشین هر بیت حافظ
شاخه گلی ماند به گلدان بلوری
چون واکنی لب با صبوری کن صبوری
آتش زنی بر خرمن هر ناصبوری
گلبانگ چاووشانه ات چون خیزد از دل
گویی کند با عاشقی نجوا چگوری
پیغام راز آورده ای از لحن داوود
یا خود کلیم دیگری از کوه طوری
رسته گل آواز تو ای رامش جان
چون چشمه ساری در کویر سوت و کوری
هر شب شویم از مویه و شور و حزینت
جامه دران بر سرزنان آن هم چه جوری
ای نغمه ات پرورده ی شهد و ملاحت
هم شور شیرینی و هم شیرین شوری
اکنون که معراج هنر شد جلوه گاهت
زیبد عقابی بودن و اوج غروری
هر چند در ایام ما قدر هنر را
زر در ترازو بایدو بازوی زوری
باری به جان فریاد باید زد که این شب
خواب سموری دارد و پای تنوری
در شعر پرتو گو شجریان هم نگنجد
جانا تو خود جانمایه ی هر شعر و شوری
شعر: رهی معیری
آهنگساز: مرتضی خان محجوبی
همه شب نالم چون نی كه غمی دارم
دل و جان بردی اما نشدی یارم
با ما بودی بی ما رفتی
چون بوی گل به كجا رفتی
تنها ماندم تنها رفتی
چون كاروان رود فغانم از زمین بر آسمان رود
دور از یارم خون می بارم
فتادم از پا به ناتوانی
اسیر عشقم چنان كه دانی
رهائی از غم نمی توانم
تو چاره ای كن كه میتوانی
گر ز دل برآرم آهی
آتش از دلم خیزد
چون ستاره از مژگانم
اشك آتشین ریزد
چون كاروان رود فغانم از زمین بر آسمان رود
دور از یارم خون می بارم
نه حریفی تا با او غم دل گویم
نه امیدی در خاطر كه تو را جوبم
ای شادی جان سرو روان
كز بر ما رفتی
از محفل ما چون دل ما
سوی كجا رفتی؟
تنها ماندم ، تنها رفتی
چو ن بوی گل به كجا رفتی؟
به كجائی غمگسار من
فغان زار من بشنو بازآ
از صبا حكایتی ز روزگار من بشنو
بازآ بازآ سوی رهی
چون روشنی از دیده ما رفتی
با قافله باد صبا رفتی
تنها ماندم ، تنها ماندم
دریافت کاروان با صدای استاد شجریان
به هر حالت که هستم با تو هستم فدای جان تو بود و نبودم