محمدرضا درویشی؛ استاد نامدار موسیقی ایرانی بتازگی گفتگویی با سایت «موسیقی ما» داشته است که در آن صحبتهای جالبی در مورد سازهای ابداعی استاد شجریان و شیوه آواز همایون شجریان داشته است. در ادامه می توانید گوشه هایی از این گفتگو را بخوانید:

 

  • * آقای شجریان هم چندین ساز ابداعی ساختند که در کنسرت‌های سال‌های اخیرشان از آنها استفاده شد.

سازهای آقای شجریان سازهای بسیار خوبی هستند؛ اما همچنان در مرحله آزمون و خطا هستند. من جلسات متعددی با ایشان داشتم و در این میان، شاگردان و دوستان خودم را هم می‌بردم تا آنها را بنوازند. پیش از رفتن هم به بچه‌ها سفارش می‌کردم وقتی آن‌جا رفتیم، تحت سیطره آقای شجریان قرار نگیرید. من شما را می‌برم تا اگر ایرادی هست، مطرح کنید؛ نه اینکه جلسه به تعارف بگذارد. می‌‌گفتم در این صورت تنها وقت من و آقای شجریان را گرفته‌اید. قرار بود من یک ارکستر از سازهای ایشان با حدود 60 نوازنده تشکیل دهم؛ حتی با «مجید درخشانی» نشستیم و نوازنده‌هایش را هم انتخاب کردیم. با آقای شجریان می‌خواستیم ارکستری از سازهای او تشکیل دهیم و ایراداتی که در صدادهی‌شان وجود دارد را برطرف کنیم و به اصطلاح، کمی بزک‌شان کنیم که نشد.
 

  • * چرا؟

ایشان یک سال رفت امریکا و ما ماندیم و یک لیست از نوازندگان و بعد هم که مسأله بیماری ایشان پیش آمد.
 

  • * به نظر شما سازهای آقای شجریان در ذات‌شان توانایی فراگیر شدن دارند؟

بله، اما اصلاحیه می‌خواستند و می‌توانستند با رفع یک‌سری ایرادات کوچک، حرفه‌ای شوند.
 

  • * چه‌طور ایشان به عنوان یک خواننده توانسته‌اند سازهایی ابداع کنند که سازشناسی چون شما تا این اندازه به آنها امیدوار است؟

آقای شجریان از نوجوانی سنتور می‌ساخته و می‌نواخته. با ارّه و سوهان و بدون ابزار پیشرفته‌تری در مشهد این کار را می‌کرده است. ایشان سابقه این کار را داشت. ضمن اینکه به‌طور کلی، هنرمند خلاق، همیشه ایده و طراحی دارد. آقای شجریان خلاقیت دارد. او خوش‌نویس است، گل‌کار است، در نجاری تجربه دارد و... او باغ هشتگرد را که گرفت، کارگاه کوچکی زد و ایده‌های قدیمی‌اش را در سازسازی پیاده کرد. خیلی‌هایشان را هم دور انداخت. این سازها نمونه‌ی اولیه نیستند، نمونه‌های اصلاح شده‌اند. ایشان سعی و خطای بسیاری کرد تا به اینجا رسید. فراموش نکنید آقای شجریان آدم ثابت‌قدمی است.
 

  • * یعنی این سازها می‌تواند جایگزین تار یا کمانچه شوند؟

نه، اینها اصلاً صدای آنها را نمی‌دهند و قرار نیست جایگزین سازهای قدیمی شوند. صداهای جدیدی به خصوص در گستره بم دارند. صدایشان شبیه هیچ سازی نیست و همین هم مهم است. آقای شجریان یک همکار در کارگاه هشتگرد داشت و طی سال‌ها این کار را انجام داده‌اند.
 

  • * در آن زمان که ایشان از این سازها رونمایی کرد، با مخالفت‌های بسیاری روبه‌رو شد.

بله، خیلی‌‌ها می‌گفتند خواننده را چه به سازسازی؟ باید به آنها جواب داد: به شما چه ربطی دارد؟ من موسیقی‌دانم؛ اما فیزیک آکوستیک می‌خوانم و به علوم پزشکی علاقه‌مندم. اگر کسی بگوید به تو چه ربطی دارد که درباره پزشکی می‌خوانی، من هم باید بگویم به تو چه ربطی دارد که در کار من دخالت می‌کنی؟‌ شما هر کاری کنید، کسانی هستند که با آن مخالفت کنند. معمولاً هم کسانی ایراد می‌گیرند که خودشان هیچ کاری انجام نمی‌دهند.
 

  • * که تعدادشان هم خیلی زیاد است.

بله، بیشتر از خود موسیقی‌دآنها. اینها تنها ایستاده‌اند که بگویند این کار ایراد دارد و آن کار ایراد دارد. من اگر سالی 6 موسیقی بسازم، می‌‌گویند کارهایش زیاد و بی‌مایه شده است. اگر کنج خلوتم بنشینم و چیزی نسازم، می‌گویند که دیگر توانایی ندارد! من سال‌ها است که دیگر به چیزی گوش نمی‌دهم. نه به حرف بد و نه به تشویق‌ها. گاهی که برخی از دانشجویانم، حرف‌هایی که پشت سرم زده می‌شود را می‌گویند، بلافاصله می‌گویم مغز من را خراب نکن. حرف همه‌جا هست. در همین نمایشگاه سازهای آقای شجریان در خانه هنرمندان، کسانی آمدند و درشت‌ترین سخنان را گفتند که معلوم نیست سر پیاز هستند یا ته پیاز. آقای شجریان یک «استاد- خواننده» است که کاریزما و توانایی خدادادی دارد. ضمن اینکه او سال‌ها تمرین کرده است. خودش تعریف می‌کرد سال‌ها قبل، همین‌طور که با شلنگ باغچه‌ها را آب می‌داده یا هر کار دیگری می‌کرده، واکمن در گوشش بوده و طاهرزاده و اقبال آذر گوش می‌کرده است. ممارست در زمان طولانی و داشتن پتانسیل، او را به این‌جا رسانده است.
 

  • * این مخالفت‌ها درباره فعالیت‌های «همایون شجریان» هم وجود دارد.

بله؛ اما «همایون» که یک‌باره همایون نشد. سال‌ها، پیشِ پدرش تنبک می‌زد و بعدها در خواندن تصنیف‌ها پدرش را همراهی می‌کرد. «همایون» در دامان پدر و با آموزه‌های او بزرگ شد. بسیار باهوش بود و ژنتیک صدا هم به او کمک کرد، خودش هم آدم بسیار بااخلاق و بامرامی است و احترام را رعایت می‌کند. او آدم «باصفتی» است و تمام اینها از او چنین شخصیتی ساخته است.
 

  • * شما با نوآوری‌های او موافق هستید یا فکر می‌کنید باید راه پدر را ادامه می‌داد؟

«همایون» از اول، راهش را از پدرش جدا کرد و فکر کرد قرار نیست مثل پدرش بخواند. او تکلیف همه را روشن کرد. حالا مدام دیگران بگویند که چرا این آلبوم را خواند یا چرا آن قطعه را خواند؟ بگذارید بگویند. یکی از اساتید معروف موسیقی در اظهار نظری گفت که «همایون خواننده پاپ است». همایون هم با هوشمندی زیاد در پاسخ‌شان گفت: ‌«ایشان حتماً استاد و نظرشان صائب است.» البته رسانه‌های ما هم به این مسأله دامن می‌زنند.
 

  • * گفتید که سازهای آقای شجریان، نیاز به اصلاحاتی کوچک داشتند. حالا با توجه به بیماری ایشان، تکلیف این سازها چه می‌شود؟

امیدوارم آقای شجریان هر چه زودتر خوب شود و این کار، مراحل نهایی خود را طی کند. چون تنها ریزه‌کاری‌هایی لازم دارد و بزک آخر مانده است. ضمن اینکه ایشان از سیم‌های ساخت خارج استفاده کرد که من به ایشان این مسأله را متذکر شدم. سیمی که برای یک ویولون در آخرین استاندارد ساخته شده، روی کمانچه جاب نمی‌دهد یا سیمی که برای ویولا است، اختصاصاً برای این ساز ساخته شده و این در سازهای ما جواب نمی‌دهد. با همه اینها، من سازهای او را تمجید می‌کنم و امیدوارم ایشان بهبودی کامل برایشان حاصل شود و این سازها را به مرحله استاندارد برسانند، چون این قابلیت را دارند. ساز وقتی در جامعه مطرح می‌شود که نوازندگان درجه‌یک از آن استفاده کنند و به خلوت نوازنده راه پیدا کند. اگر آقای علیزاده شورانگیز یا سلانه را نمی‌نواخت، کسی اسم این سازها را هم الان نشنیده بود.

 

متن کامل این گفتگو را می توانید از اینجا بخوانید.